Willem Drees (1886-1988)

Willem Drees (sr) was bankbediende (1903-1906), stenograaf bij de Tweede Kamer (1907-1919), wethouder in Den Haag (1919-1933), lid van de Tweede Kamer voor de SDAP (de Sociaal-Democratische Arbeiderspartij, 1933-1945) en fractievoorzitter (1939-1940). Tijdens de Bezettingstijd was hij een jaar geïnterneerd in Buchenwald (1941-1942). Terug in bezet Nederland was hij, voorzitter van het Politiek Convent, het Vaderlands Comité, het Groot Burgercomité, en de Contact-Commissie der Illegaliteit, en lid van het College van Vertrouwensmannen.

Na de Bevrijding in mei 1945 ging de SDAP op in de nieuw gevormde PvdA. Drees werd Minister van Sociale Zaken. In die jaren bracht hij de Noodwet Ouderdomsvoorziening (1947) tot stand, de voorloper van de later ingevoerde AOW (1957).

Van 1948 tot 1958 was hij Minister President in vier opeenvolgende kabinetten. Sinds zijn aftreden in december 1958 was hij Minister van Staat. In 1948 kreeg hij een eredoctoraat in de Economische Wetenschappen (Rotterdam) en in 1952 een eredoctoraat in de Rechtsgeleerdheid (Maryland, VS). In 1988 is hij overleden. Doordat hij zelf ruim 101 jaar oud werd én door de verantwoordelijkheid voor de voorloper van de AOW, sterk geassocieerd met de zorg voor ouderen, al is hij ook ooit jong geweest en hadden ook andere thema’s zijn belangstelling.

Uit zijn huwelijk met Catharina Hent (6 mei 1888- 30 januari 1974) zijn vier kinderen geboren:

Adriana Catharina (1914-1920, overleden aan gevolgen van de Spaanse griep’

Drs. A.S. (Annie) Bouma-Drees, apotheker (1911-2002),

Mr. J.M. (Jan) Drees (1919-2002), jurist, en

Dr. Willem Drees (1922-1998 [interne link], ), econoom; hij werd ook wel als Drees jr aangeduid. Willem B. Drees is een van de vijf kinderen van Willem Drees en Anna Erica Drees-Gescher (1922-1991).

Literatuur

Hans Daalder en Jelle Gaemers hebben een grondige biografie geschreven, verschenen bij Balans, Amsterdam.

De rode wethouder, door Jelle Gaemers, over de periode 1886-1940

Gedreven en behoedzaam, door Hans Daalder, over de jaren 1940-1948, d.w.z. Bezettingstijd en het ministerschap van Sociale Zaken

Vier jaar nachtmerrie: De Indonesische kwestie, door Hans Daalder, 1945-1949

Drees en Soestdijk: De zaak-Hofmans en andere crises, 1948-1958, door Hans Daalder

Premier en elder statesman, door Hans Daalder en Jelle Gaemers, over de jaren als premier (1948-1958) en de dertig jaar daarna als politicus, auteur, en commentator.

Verder verschenen over Drees onder meer:

Maarten Brinkman, Willem Drees, de SDAP en de PvdA (Amsterdam: Stichting beheer IISG, 1998).

John Jansen van Galen, Herman Vuijsje, Drees, Wethouder van Nederland (Alphen aan den Rijn: Sijthof, 1980); tweede editie als 100 jaar Drees. Wethouder van Nederland (Houten, 1986).

H.A. van Wijnen, Willem Drees Democraat. (Weesp: Van Holkema & Warendorf, 1984)

Van zijn eigen hand zijn onder meer:

1. Drees, Op de kentering: Toekomstbeschouwingen uit bezettingstijd (Amsterdam: Bert Bakker, 1996), een manuscript uit 1944 dat een halve eeuw later is gevonden en uitgegeven door Daalder en Gaemers.
2. Drees, Zestig jaar levenservaring. (Amsterdam: Arbeiderspers, 1962)
3. Dr. W. Drees, Van mei tot mei: Persoonlijke herinneringen aan bezetting en verzet. (Assen: Van Gorcum, 1958)
4. Dr. W. Drees, Een jaar Buchenwald. (Amsterdam: Arbeiderspers, 1961)

In Premier en elder statesman toont Jelle Gaemers op grond van archiefstukken aan dat een legende over ‘het mariakaakje’ niet juist is. De legende gaat over een Amerikaanse delegatie die moest bepalen hoe de Marshallhulp verdeeld zou worden. Drees zou de Amerikanen bij hem thuis hebben ontvangen, en daarbij hen thee met een mariakaakje hebben aangeboden. Deze soberheid zou zo zijn gewaardeerd dat Nederland daardoor extra profiteerde van de Marshallhulp.

Beslissingen over de Marshallhulp waren reeds genomen toen Drees in 1948 premier werd; het verhaal kan op deze manier niet kloppen. Wel was er een bezoek van W. Averell Harriman, Amerikaans ambassadeur en special representative van de Economic Cooperation Administration, aan Den Haag bij de viering van één jaar Marshallhulp. Harriman arriveerde op zondag 3 april 1949, en bracht in de middag een bezoek aan Drees in zijn woonhuis, Beeklaan 502 in Den Haag, voorafgaand aan een officieel diner waarbij Drees en acht andere ministers aanwezig waren (Daalder en Gaemers 2014, p. 298-300).

Er is dus géén relatie tussen het bezoek aan de Beeklaan en de toekenning van Marshallhulp. Of mijn grootmoeder (zo schrijft Willem B. Drees) niets beters heeft geserveerd dan een Mariakaakje is niet te achterhalen, maar gezien mijn latere ervaringen met chocolaatjes en andere koekjes bij hen thuis onwaarschijnlijk. Het ‘mariakaakje’ lijkt eerder aankleding die de latere minister van Buitenlandse Zaken, Joseph (J.M.A.H.) Luns, aan de mythe heeft gegeven. Zoals Daalder en Gaemers schrijven, “To was een veel te goede huisvrouw om zich te laten verrassen door onverwacht bezoek. Zij zal heus wat beters in huis hebben gehad dan een karig koekje, want in huize Drees werd zoetigheid wel gewaardeerd.”

Eerder had Gaemers de mythe van het Mariakaakje al kritisch geanalyseerd in zijn artikel ‘Diplomatie van de eenvoud’, pp. 260-267 in B. de Graaff en D. Hellema (red.), Instrumenten van buitenlandse politiek. Studies naar de achtergronden en praktijk van de Nederlandse diplomatie (Amsterdam, 2007). De archiefvondst beschreven in Premier en elder statesmen bevestigt het bezoek van 3 april 1949, maar verwijst daarmee de mythe over een bepalende rol bij de Marshallhulp naar de prullenbak.

Naar Willem Drees (1886-1988) is vernoemd de jaarlijkse Willem Dreeslezing over de toekomst van sociale zekerheid.

Drees is gebruikt voor een venster in de Canon van de Nederlandse Geschiedenis, om de opbouw van de verzorgingsstaat te beschrijven. Overigens gaf Drees zelf in latere publicaties de voorkeur aan de term ’waarborgstaat’, een notie die hij ontleende aan de Franse socialistische leider Jean Jaurès. Opname van Drees in de canon van de Nederlandse geschiedenis leidde ook tot een filmpje in het televisieprogramma Klokhuis, waarin onder meer biograaf Jelle Gaemers en kleinzoon Willem B. Drees figureren.